Jaarlijks wordt door de Erasmus Universiteit het innovatieklimaat in Nederland in kaart gebracht met behulp van de Concurrentie- en Innovatiemonitor. Deze monitor geeft een overzicht van de inspanningen op het gebied van innovatie en de opbrengsten daarvan. Uit deze Innovatiemonitor blijkt dat het innovatiesucces in Nederland voor een kwart uit technologische innovaties bestaat en voor driekwart uit sociale innovaties. 

Innoveren betekent letterlijk vernieuwen. Maar ‘iets nieuws’ bedenken is niet per definitie innovatief. Het is pas een innovatie wanneer een idee succesvol is en ons werk of gedrag daadwerkelijk beïnvloedt. Bij vernieuwen draait het om het doorbreken van bestaande patronen en het creëren van nieuwe patronen. De innovatie zit dan in de nieuwe wijze van samenwerken tussen actoren, expertises of hulpmiddelen. Innovatie ontstaat daar waar mensen durven dromen over de toekomst. 

Sociale innovatie is een relatief nieuw begrip. Er is niet echt een eenduidige definitie. Het komt meestal neer op slimmer en flexibeler organiseren. In een artikel in het Tijdschrift voor HRM (2019) maken Henk Volberda, Justin Jansen, Michiel Tempelaar en Kevin Heij het concreter: “Sociale innovatie is het ontwikkelen van nieuwe managementvaardigheden (dynamisch managen), het hanteren van flexibele organisatieprincipes (flexibel organiseren) en het realiseren van hoogwaardige arbeidsvormen (slimmer werken) om het concurrentievermogen en de productiviteit te verhogen.” 

Sociale innovatie in organisaties gaat dus over het ontwikkelen van nieuwe strategieën, concepten en ideeën. Gericht op zo optimaal mogelijke prestaties, het versterken van het adaptief vermogen van de organisatie en dat in een prettig werkklimaat. Door het potentieel - de kennis, vaardigheden, inzetbaarheid, creativiteit van medewerkers - maximaal te ontwikkelen en te benutten. 

Organisaties die zich bezighouden met sociale innovatie hebben een aantal gemeenschappelijke kenmerken. Er is sprake van sociale innovatie op de werkvloer als:

1. De organisatie optimaal gebruik maakt van de aanwezige kennis en kunde door (horizontale) teams te vormen van mensen met verschillende expertises en talenten. Medewerkers worden ingezet daar waar ze goed in zijn. Dit beïnvloedt de bevlogenheid en betrokkenheid onder medewerkers vaak positief. 
2. Er samen met medewerkers naar oplossingen wordt gezocht die de prestaties verbeteren. De verantwoordelijkheid ligt meer bij de medewerkers zelf en leidinggevenden vervullen een coachende rol. Soms wordt er zelfs gesproken over ‘zelfsturende teams’. Het vertrouwen tussen leidinggevende en medewerkers groeit doordat ze beter in gesprek zijn over de toekomst van de organisatie. 
3. Er meer en slimmer wordt samengewerkt met externe partijen aan vaak hardnekkige of ‘wicked’ problemen.

Praktische tips om sociale innovatie te stimuleren?

• Creëer een innovatiecultuur waarin iedere medewerker wordt uitgedaagd om met vernieuwing aan de slag te gaan. Een cultuur waarin wordt aangemoedigd én beloond om te experimenteren, te ervaren en nieuwe uitdagingen aan te gaan. Sociale innovatie betekent nu eenmaal uit je comfortzone stappen. Je moet kaders durven loslaten en kansen pakken. Dat vraagt om ondernemerschap, creativiteit, lerend vermogen, lef, kritisch durven kijken, nieuwsgierigheid en openstaan voor andere ideeën.
• Om het innovatief vermogen van de organisatie te kunnen vergroten, is het cruciaal dat er collectieve bereidheid is om sneller, efficiënter en consistenter te leren van ‘fouten’. Als je elk experiment, geslaagd of niet, beschouwt als een succes, versterk je daarmee de innovatiekracht van de medewerkers.
• Innoveren vraagt investeringen op het vlak van geld en tijd. Helemaal als je bedenkt dat innoveren nu eenmaal gepaard gaat met experimenten die kunnen mislukken.
• Zorg dat er allerlei mogelijkheden zijn voor medewerkers om hun ideeën aan te dragen. Denk daarbij aan professionele vormen van medezeggenschap, denktanks, participatietrajecten of een (digitaal) platform voor het verzamelen, evalueren en selecteren van de beste ideeën.
• Kies niet voor één innovatiemanager. Dat resulteert erin dat de rest van de organisatie zich niet verantwoordelijk voelt. Sociale innovatie gaat juist over het betrekken van medewerkers. Vraag mensen van allerlei afdelingen, niveaus en achtergronden om mee te denken over hoe zaken slimmer of efficiënter kunnen. Door goed naar hen te luisteren zal de wendbaarheid van de organisatie toenemen.
• Delegeer waar mogelijk en beleg verantwoordelijkheden zo laag mogelijk. Doe een beroep op de zelfstandigheid en het ondernemerschap van medewerkers om zelf patronen te doorbreken. Laten multidisciplinaire teams ontstaan waar collega’s vanuit hun specialisme bijdragen aan vernieuwing. 
• Sociale innovatie vraagt om een stijl van leidinggeven en organiseren met meer ruimte voor initiatieven, experimenten, anders kijken en leren. Faciliterend leiderschap. Het is de kunst om mensen die goede ideeën hebben te steunen, oftewel zorg dat je de goede ideeën kunt herkennen en help bij het uitwerken daarvan. Deze vorm van leiderschap draait om het managen van het potentieel, op basis van vertrouwen. Om sociale innovatie succesvol in te zetten is goede communicatie naar medewerkers toe essentieel.
• Sociale innovatie gedijt het beste in een krachtig en stimulerend ecosysteem waar ruimte is voor vernieuwing. Een ecosysteem is een soort infrastructuur die de samenwerking tussen alle partijen betrokken bij een vraagstuk vergemakkelijkt en faciliteert. Onderlinge relaties en netwerken zorgen voor snelle verspreiding van kennis en innovaties. Een ecosysteem kan partijen stimuleren om te doen wat nodig is om te komen tot de gewenste vernieuwing, maar kan dit ook tegenwerken. Zo is binnen een behoudende context minder ruimte voor sociale innovatie dan binnen een vooruitstrevende context waarin het experiment juist gestimuleerd wordt. 
• Organiseer slimmere manieren van samenwerken zoals 'broedplaatsen' waarin medewerkers van verschillende organisaties elkaar kunnen treffen en over organisatiegrenzen heen producten of diensten ontwikkelen. De samenwerking in dit soort open netwerken is gericht op het oplossen van een vraagstuk, is niet-hiërarchisch en verbindend.